นักกรรมฐานนอนไม่หลับจะทำอย่างไร 
         สำหรับ นักกรรมฐาน ถ้าฝึกสติมาก หรือมีอารมณ์ปีติตื่นเต้น หรืออารมณ์ฟุ้งซ่าน เมื่อถึงเวลานอนนอนไม่หลับ  
ทั้งที่ร่างกายต้องการพักผ่อน และใจก็ยากจะนอนให้หลับ  จะทำอย่างไรหรือมีอุบายอย่างไร  
(ขอที่ทำมาแล้วและได้ผลไม่ได้คิดเอา)

เมื่อขณะภาวนา และจิตประกอบไปด้วยสติ สัมปชัญญะ จิตตื่นรู้ รวมอยู่ 
ก็ให้น้อมรู้(นมสิการ)จิตไปที่กาย 
จิตที่ตั้งมั่น รวมรู้อยู่นั้น เมื่อไปหลายรู้กาย 
หากจิตเห็นว่าที่แท้เป็นที่จิตซึมเซา ปัญญาจะเข้าไปตัดจิตก็เบิกบานขึ้นเป็นปกติ 
หากจิตเห็นว่าจิตเพลีย เพราะผลจากที่จิตได้ผ่านการอบรมด้วยวิปัสสนามานาน 
ก็ให้จิตพักลงที่สถมะ ตามกำลังสมาธินั้นๆ 
หากจิตเห็นว่ากายเพลีย ก็พักผ่อนไปตามความเหมาะสมของกาย 

สรุป รวมความลงที่ว่า เมื่อยังมีกำลังจิตรวมรู้ จิตว่องไวอยู่ 
ก็ใช้ให้จิตนั้นพิจารณาให้จิตเป็นสภาพธรรมที่จิตไปหมายรู้ 
แห่งองค์พระไตรลักษณ์ในอุปาทานขันธ์ในตน  
ตรงนี้ หมั่นพัฒนาธรรมชาติ "รู้" ตัวนี้เรื่อยๆ 
และเมื่อจิตชำนาญขึ้นเรื่อยๆจะเริ่มแยกแยะออกได้ง่ายขึ้นไปตามลำดับครับ

ถ้ากำลังกำหนดอะไรอยู่ ก็ยกเลิกทั้งหมดหันมากำหนดลงที่อิริยาบท 
ท่านอนเท่านั้น รู้สึกไปที่ แขน ขา ลำตัว ให้ทั่วๆกัน ถ้ามีความรู้สึก  
หรือความคิดอื่นนอกจากนี้เข้ามา  ก็ตัดทิ้งไปทั้งหมด  ตั้งใจแค่ว่า 
จะหลับไปท่านี้ จะตื่นมาท่านี้  เท่านี้ครับ

สำหรับผม เมื่อนอนไม่หลับ จะบอกกับตนเองว่าคืนนี้เป็นคืนที่โชคดีที่สุดคืนหนึ่ง ที่จะมีโอกาสพิจารณาได้มากกว่าปกติ แล้วก็พิจารณาไปดูความไม่เที่ยงแท้ของจิตตนที่เดี๋ยวหลับง่ายเดี๋ยวหลับยาก ดูความอนัตตาของจิตที่ไม่เป็นไปตามต้องการ อยากหลับก็ไม่หลับ ดูความทุกข์ที่เกิดจากการนอนไม่หลับ ดูว่าทุกข์เพราะอะไร ใครทุกข์ เรากำลังยึดว่าเราต้องหลับใช่ไม๊ หรือพิจารณาอื่นๆตามที่เคยปฏิบัติมา ทำอย่างนี้ไปเรื่อยๆโดยไม่สนใจว่าจะหลับหรือไม่หลับครับ

ปิติที่เกิดจากการภาวนา เป็นความสุขที่หยาบอยู่ 
เมื่อเกิดย่อมมีอาการลิงโลด ตื่นเต้นเป็นธรรมดา 
นอนไม่หลับเพราะปิติเป็นเรื่องธรรมดา  
ถ้านอนไม่หลับก็หาอะไรอย่างอื่นทำๆไป 
อย่าหยุดอยู่แค่ปิติ 
เมื่อปฏิบัติก้าวหน้าขึ้นไปจนรู้เท่าทันปิติ จนปิติหายไปแล้ว อาการตื่นปิติก็หายไปครับ 
ถ้าจะพิจารณาต่อก็พิจารณา"ตัวปิติ"ที่เกิดขึ้นต่อไปได้ก็น่าจะดีครับ

ผมใช้วิธีที่คุณโจโจ้เคยสอนให้ ได้ผลดีจริงๆ เลยครับ 
โดยการผ่อนคลายส่วนต่างๆ ของร่างกาย 
ไล่มาตั้งแต่ หนังศีรษะ สมอง หน้าผาก คิ้ว จมูก  
ปาก คาง แก้ม คอ มือ แขน ตัว ขา เท้า 
ผมไม่เคยไล่ไปถึงเท้าเลยสักครั้ง หลับไปเสียก่อนทุกที อิอิ 
แต่ละส่วนก็ผ่อนคลายไปจนกว่าจะไม่เกร็งแล้ว 
ค่อยเลื่อนไปส่วนอื่น หรือว่าจะนับ 1-10 ก็ได้ 
มีประโยชน์อีกอย่างหนึ่งคือทำให้เรารับรู้ความรู้สึก 
ที่ละเอียดอ่อนได้ง่ายขึ้น ลองนำไปใช้ดูนะครับ : )

นอนไม่หลับเพราะการฝึกสติมาก  
หรือมีอารมณ์ปีติตื่นเต้น หรืออารมณ์ฟุ้งซ่าน 
เป็นลักษณะการทำงานของความตรึกตรอง(วิตก) 

ไม่ทราบว่าคุณ Vicha  ตรึกตรองถึงอะไร 
การตรึกตรองถึงอะไรมาก ๆ  
พระพุทธองค์กล่าวว่าทำให้เหนื่อย 
เมื่อเราตรึกตรองอยู่นาน 
เกินไป ร่างกายก็เหน็ดเหนื่อย  
เมื่อร่างกายเหน็ดเหนื่อย จิตก็ฟุ้งซ่าน 
จากพระไตรปิฏกเล่มที่12ข้อที่252  

นอนไม่หลับ  
เพราะฝึกสติมาก  แล้วจิตฟุ้งซ่านนี่แย่หน่อย 
ลองค้นหาสาเหตุให้ดี ๆ 

บางครั้งผมก็เป็นเหมือนกัน 
ทั้งนี้เพราะผม  พยายามให้มีสติมาก ๆ 
เมื่อมีสติมาก ก็ทำให้ไม่หลับ 
เมื่อไม่หลับ แล้วขาดสติ จิตก็ฟุ้งซ่าน 
ยิ่งฟุ้งซ่านมาก  ก็ยิ่งนอนไม่หลับ 
เมื่อนอนไม่หลับผมก็ตั้งใจฝึกสติรอบใหม่ 
โดยนอนเหยีอดตัวตรง 
แล้วยืดขาถึงปลายเท้าออก 
และออกกำลังเกร็งที่ขาถึงปลายเท้า 
โดยกำหนดสติตามรู้ไปทั่วร่างกาย 
เหมือนที่คุณ  ขอม แนะนำ 
แล้วปล่อยสบาย ๆ  
ถ้าสติจะเกิดก็ปล่อยให้เกิด 
แต่อย่าได้มีความจงใจที่จะรักษาสติไว้ 
ถ้าสติไม่เกิดก็ไม่มีความจงใจที่จะให้สติเกิด 
ยกเลิก(ปล่อย)จิตใจสบาย ๆ  
เมื่อจะหลับก็ปล่อยให้หลับไม่ต้องฝืน 
ขอให้นอนหลับครั้งต่อ ๆ ไป 
หลับลงโดยสบาย ๆ นะครับ 
 

ก่อนอื่นขอให้เข้าใจก่อนว่า ในขณะที่เราหลับนั้น แม้กายจะหลับแต่จิตเราตื่นอยู่ตลอดเวลา บางคนใช้จิตขณะหลับไปในการฝัน บางคนฝันแต่จำไม่ได้เลยนึกว่าไม่ได้ฝัน น้อยคนนักที่จะทำให้จิตหลับได้จริงๆเช่นใน ฌาน 

ดังนั้นหากนอนไม่หลับ เพราะจิตตื่นอยู่ตลอดเวลานั้น ถือว่าเป็นเรื่องธรรมดา แต่เราต้องหาทางทำให้กายได้พักผ่อนบ้าง จะได้มีแรงทำอะไรต่อไปในวันรุ่งขึ้น 

ปล่อยกายตามสบายซิครับ กำหนดจิตอยู่ที่จิต ให้ตามรู้ที่จิตเอง โดยไม่ต้องพะวงกับกายว่าเขาหลับอยู่หรือเป็นเช่นไร ถ้ายังพะวงถึงกายอีกจะทำให้เรื่องที่จิตคิดอยู่ไปส่งผลถึงกายได้ ทำให้กายไม่ได้พักผ่อนกัยเสียที 

กำกับจิต ตามรู้ที่จิตเอง

นี่แหละนักปฏิบัติทั้งนั้นเลย   คุณที่ถามมาก็เลือกเอาไปใช้ได้เลย   ผมว่าคุณถามแปลก ๆ   นะ     อาการอย่างนี้น่าจะเป็นสมาธิค้าง   อารมณ์ของสมาธิมันทรงตัวอยู่    แต่กิเลสมันจะให้คุณนอนละมั้ง     ถ้าปิติจากสมาธิก็ดีนะซิ       แล้วอารมณ์ฟุ้งซ่านมันเกิดขึ้นได้อย่างไร   ถ้าฟุ้งซ่านก็แสดงว่าไม่มีสมาธิ   หรือว่าการปฏิบัติคนละขั้นตอน     ถ้าคนละขั้นตอนก็เป็นไปได้      ถ้าเป็นขั้นตอนเดียวกันมันจะคล้ายเคลิ้มไป   น่าจะเป็นว่าสติของคุณยังมีกำลังไม่พอหรือที่เรียกว่ากำลังของจิตไม่พอที่จะทรงสมาธิไว้ได้     การเพ่งอยู่ในอารมณ์ใดอารมณ์หนึ่งนั้นเป็นการฝึกกำลังของสติที่ดี    เวลาพักจากวิปํสนาญาณก็ต้องมาเพ่งบ้างเพื่อสร้างกำลังของจิต   เพราะวิปัสนาญาณการใครครวญนั้นใช้พลังจิตมาก   เมื่อใช้มากเกินกำลังคุณก็คุมไม่อยู่     มันก็เกิดอาการ  แฮ้ง....OVER    เวลาที่เราอยู่ในวิปัสนาญาณ   อารมณ์ใจมันโปร่งเบาและเป็นสุข    เพลินมากไปก็เลยลืมสะสมกำลัง   มันต้องควบคู่ทั้งสองอย่าง   สลับกันไปสลับกันมา     ลองไปพิจจารณาดูอาจจะเป็นประโยชน์อยู่บ้างส่วนอุบายในการแก้ก็อยู่ในข้อความข้างบนที่ท่านผู้รู้ส่งมาให้นั้นแหละครับ        ผมว่าถ้าคุณปฏิบัติถึงขั้นนี้คุณนั้นไม่เบาทีเดียว   ขอยกย่องและชมด้วยความจริงใจ

1.หยุดฝึกสติชั่วคราว 
2.หาอะไรทำ ที่ใช้เวลาไม่มากแต่ทำให้เราเหนื่อยเร็ว และระวังไม่ไห้สุขภาพแย่ลง 
   เช่นวิ่งเร็วๆ จนเราเหนื่อย เพลีย แต่ต้องระวังไม่ให้เกิดผลเสียต่อร่างกาย

เคยเป็นนะครับ..ที่ผมเป็นเพราะว่าการได้รู้ธรรมบางหัวขัอน่ะครับ.มันเป็นปิติทีเกิดขึ้นหลังจากการออกจากสมาธิขณะนั้นน่ะ ครับ.มันดีใจจนแทบตะโกนออกมาเป็นเสียงดังๆเลยครับ..เป็นเหตุทำให้ทำความเพียรอย่างหามเอาเป็นเอาตาย..เมื่อผ่านมาแล้ว..ปัญญาตามทันแล้วก็หมดกันเลยนะครับ..จิตก็เป็นปกติเหมือนเดิมครับ..

ทุกท่านก็อธิบายประสบการณ์ ที่มีประโยชน์กับผู้ที่นอนไม่หลับได้อย่างดีทีเดียว  
ผมจะอธิบายการพัฒนาการการนอนของผม 
  เมื่ออยู่ชั้นป.6-7 เมื่อจะวันสอบก็จะนอนไม่คอยหลับทั้งที่เตรียมตัวพร้อมแล้ว  
มันเตื่อนตัวอยู่ตลอดซึ่งไม่เกิดผลดีเลย 
  เมื่ออยู่ชั้น ม.1 ถึงมหาวิทยาลัย เมื่อถึงเวลานอนแล้วนอนไม่หลับไม่คอยปรากฏเลย  
เพราะผมนอนผ่อนร่างกายให้สบายๆ แล้วกำหนดลมหายใจเข้าออก พุท - โธแบบสบายๆ  
ไม่เคร่งเคลียด หรับและไม่คอยฝันเสียด้วย 
   เมื่อผมเข้ากำหนดกรรมฐานตามแนว ยุบหนอ พองหนอ กำหนดสติอย่างละเอียด  
ก็จะหลับพักผ่อนน้อยลง ถ้าอยู่ในช่วงเข้าอบรมณ์กรรมฐาน นับว่าเป็นเป็นประโยชน์มากที่เดียว 
แต่เมื่อออกจากกรรมฐาน มาทำงานตามหน้าที่ แต่ยังกำหนดสติอยู่ทุกเวลา  
นี้และปัญหาหนักก็จะเกิดขึ้น คือนอนน้อย ทำงานในวันต่อไปก็จะไม่มีคุณภาพออ่นเพียร  
ผมจึงใช่วิธีนี้ คือนอนสบายๆ ภาวนาแผ่เมตตาให้กับตัวเอง อะหังสุขิโตโหมิ จนสบาย  
แล้วแผ่เมตตาให้ผู้อื่น สัพเพสัตว์ตา สุขิตา โหนตุ ไปเรื่อยๆ  
ไม่นานก็ตกลงภวังค์หลับสนิทไปเองรวดเดียวเลย 4-5 ชั่วโมง แล้วตื่นขึ้นมาอีกครั้ง  
ก็กำหนดต่อก็หลัยสนิทไปอีกจนเช้า หรือไม่กำหนดต่อปล่อยให้มันหลับไปเองจนสว่าง  
    เมื่อเข้ามาสนทนาในลานเสวนาธรรมใหม่ๆ จิตมันปรุงแต่งมาก บ้างครั้งก็ฟุ้ง  
เมตตาเริ่มเอาไม่อยู่เสียแล้ว ผมจึงใช่วิธินี้ คือปล่อยใจให้สะบายว่างๆ  
หลับหรือไม่หลับก็ชั่งมันคือไม่ไปยึดถือ ภาวนา เป็นเช่นนั้นเอง ๆ ๆ ไปเรื่อยๆๆ  
ก็จะหลับเองและไม่ฝัน ให้เลอะเทอะ ปัญหาการนอนไม่หลับของผมจึงมีน้อยมาก  
ยกเว้นทำงานติดพันไม่ย่อมนอนเองนั้นเป็นอีกกรณีหนึ่ง

ขอบคุณทุกท่านครับ

รัชนู  บุญชูดวง  อดีตดารายอดนิยมก็นอนไม่หลับ  ปัจจุบันไม่รู้เป็นไง 
สามเณรก็เคยนอนไม่หลับ 3 ปี  รู้สึกว่าตอนกลางวันจะอ่อนเพลียไม่มีแรง  จึงฝึกสมาธิตอนนอนไม่หลับ   ทำใจให้สงบให้มากที่สุดเพื่อพักผ่อนให้เพียงพอ  เพื่อตอนกลางวันจะได้ไม่อ่อนเพลียมากนัก  
ภายใน 3 ปี ก็เริ่มดีขึ้น  แต่ก็ยังนอนไม่หลับอยู่ดี  คืนหนึ่งนอนได้ 3-4 ช.ม. จึงเป็นที่มาของการนั่งหลับ  คือนั่งหลับไปเรื่อยๆ  จนกว่าจะง่วงจริงแล้วจึงนอนลงประมาณ ตี 2 ตี3 ก็ยังมี

        อาการดังกล่าวเป็นเรื่องธรรมดาสำหรับนักปฏิบัติครับ บางครั้งหรือบ่อยครั้งที่เหมือนหลับแต่จิตตื่นตลอดคืน ในใจคิดว่าตอนเช้าเราต้องงอมแน่เลย แต่พอตื่นขึ้นมากลับสบาย  โดยปกติผมจะเข้าสมาธินอน จะมีขั้นตอนในการนอนหลับที่ค่อนข้างจะหลับได้เร็วคือก่อนนอนจะสวดมนต์ไหว้พระ นั่งสมาธิจนถอนออกมาเอง แล้วไปนอนทำสมาธิต่อ "ทำตัวเหมือนจมลงไปในที่นอนผ่อนคลาย" ทำอาณาปาฯจนสงบ จิตจะเริ่มเบาก็ทรงอารมณ์ไว้ ใช้สติรู้เพียงเบาๆ แล้วก็หลับไปเลย หรือถ้าจะนอนแบบถอดกายทิพย์ออก พอสงบแล้วก็กำหนดเบาๆลอยขึ้นข้างบน พอรู้ตัวอีกทีก็อยู่นอกกายแล้ว ก็จะมองเห็น ตัวเองหรือใครๆที่นอนอยู่ข้างล่าง   ถ้าวันไหนทำงานหนัก เพลียมากก็ใช้วิธีนอนโดยถอดกายออก แม้แต่ถอดออกในช่วงเวลาสั้นๆก็เหมือนกันได้นอนพักทั้งคืนครับ  เวลาเจ็บป่วยการถอดกายออกช่วยได้มาก ไม่ต้องนอนเจ็บพอถอดกายออกมันก็หายเจ็บแล้ว  บางทีตื่นขึ้นมาตัวผมหายไปหมดมีแต่ลมหายใจเป็นท่ออยู่อย่างเดียว ต้องพิจาณาตั้งนานกว่าความรู้สึกว่ามีแขน มีขา มีตัวจะกลับมา หรือบางครั้งก็นอนเห็นวงกลมๆสีเรื่อๆอมเหลืองอมม่วง เคลื่อนที่อยู่ในร่างกายจะเห็นชัดตอนที่มันเคลื่อนที่ผ่านข้อต่อตามหัวเข่า ข้อเท้า ใครทราบว่าเป็นอะไร ช่วยบอกด้วยครับ

คนที่ปฏิบัติได้ผลลึกซึ้งอย่างคุณวีรพงษ์นั้นหายาก 
จะดีมากเลยครับถ้าจะเน้นให้คำแนะนำอย่างเป็นขั้นเป็นตอนสำหรับผู้หัดใหม่เป็นหลัก

        ครับ ผมพยายามจะเรียบเรียงให้พอเข้าใจกันได้นะครับ แล้วจะ post ลงมาในโอกาสต่อไปครับ