อชาตศัตรู,โอรสพระเจ้าพิมพิสาร

พระราชโอรสของพระเจ้าพิมพิสาร กษัตริย์แคว้นมคธ ซึ่งประสูติ

แต่พระนางเจ้าเวเทหิเอกอัครมเหสี(๑) พระราชธิดาของพระเจ้ามหาโกศล

กษัตริย์แคว้นโกศล (พระบิดาของพระเจ้าปเสนทิ) พระองค์เป็นพระ

อนุชาต่างพระมารดาของอภัยราชกุมาร(๓) ซึ่งประสูติแต่พระนางปทุมวดี

ราชเทวี

เมื่อพระองค์ยังอยู่ในพระครรภ์ของพระมารดานั้น พระมารดาทรง

แพ้ท้องทรงกระหายจะดื่มพระโลหิตที่พระพาหาเบื้องขวาของพระสามี

เมื่อพระเจ้าพิมพิสารทรงทราบ ก็ทรงเฉือนพระพาหาของพระองค์ด้วย

พระศาสตราทองทรงเอาพระโลหิตที่ไหลออกผสมกับน้ำ ประทานให้

พระนางดื่ม เรื่องนี้พวกโหราจารย์ได้ทำนายว่า พระโอรสในพระครรภ์

จะปลงพระชนม์พระบิดา เมื่อพระนางได้สดับคำทำนายนี้ ก็ทรง

พยายามจะทำให้พระครรภ์แท้งตั้งหลายครั้งแต่ไม่สำเร็จ ครั้น

พระเจ้าพิมพิสารทรงทราบเข้าก็ทรงห้ามไว้ และรับสั่งให้พระนาง

รักษาพระครรภ์ไว้ให้ดี(๔)

ครั้นพระองค์ประสูติแล้ว พระบิดาก็ทรงขนานพระนามว่า

อชาตสัตตุกุมาร เพราะเป็นศัตรูของพระบิดาตั้งแต่ยังไม่ประสูติ(๕)

แต่พระพุทธเจ้าทรงเรียกว่าเวเทหิบุตร แปลว่าบุตรของพระนางเวเทหิ(๖)

เมื่อพระองค์ยังทรงพระเยาว์อยู่ได้ทรงมีต่อมที่พระองคุลี ทำให้พระองค์ได้

ัรับทุกขเวทนาอย่างมาก จึงทรงพระกรรแสงมิหยุดหย่อน แม้พระพี่เลี้ยง

จะปลอบประโลมเท่าไร ๆ ก็ไม่เป็นผล จึงได้นำเสด็จขึ้นเฝ้าพระชนก

ซึ่งขณะนั้นกำลังประทับนั่งว่าราชการ ณ ท้องพระโรงมหาวินิจฉัยอยู่

พระเจ้าพิมพิสารทรงปลอบโยนโดยทรงอมพระองคุลีที่เป็นต่อมนั้นไว้

และขณะนั้นต่อมนั้นได้แตกออก มีหนองไหลผสมโลหิตออกมาจากแผล

แต่ด้วยความรักใคร่ในพระโอรส พระเจ้าพิมพิสารจึงได้ทรงกลืนเสียเลย(๗)

ครั้นพระองค์ได้ทรงเจริญวัยพอสมควรแล้ว พระบิดาได้ทรงแต่งตั้ง

ให้ดำรงตำแหน่งอุปราช(๘) และเป็นรัชทายาทครองนครราชคฤห์สืบไป

แต่เนื่องด้วยพระองค์ทรงพระเยาว์และยังมีพระปัญญาอ่อน จึงถูกพระ

เทวทัตชักชวนให้ทรงเลื่อมใสในตัวท่าน ด้วยการแสดงอิทธิฤทธิ์ พระองค์

จึงได้ทรงเป็นฝักฝ่ายของพระเทวทัตฝักฝ่ายของพระเทวทัต ทรงร่วมใน

อุบายจะปลงพระชนม์พระพุทธเจ้า ได้ทรงสร้างวิหารที่คยาสีสประเทศ

ถวายพระเทวทัต และเสด็จไปหาพระเทวทัตทุกเย็น ทรงถวายภัตตาหาร

ัวันละ ๕๐๐ สำรับเป็นประจำ ต่อมาถูกพระเทวทัตยุยงได้ปลงพระชนม์

พระบิดาชิงเอาราชสมบัติขึ้นเป็นกษัตริย์ครองนคร ราชคฤห์ได้สำเร็จ(๙)

ในวันที่พระชนกของพระองค์สวรรคตนั้น พระโอรสองค์หนึ่งของ

พระองค์ได้ประสูติ(๑๐) พอทรงสดับข่าวนี้ ก็ทรงมีความรักในโอรสอย่าง

มาก ทั้ง ๆ ที่ ยังไม่ทรงเห็นพระโอรสเลย ทำให้พระองค์ทรงคิดถึงพระบิดา

ว่า เมื่อพระองค์ประสูติ พระบิดาคงรักพระองค์อย่างนี้ จึงรับสั่งให้ปล่อย

พระบิดาจากที่คุมขัง แต่พระบิดาได้สวรรคตเสียแล้ว พระองค์จึงทรงเสีย

พระทัยมาก ทรงกระสับกระส่ายบรรทมไม่หลับ เพราะทรงรู้สึกพระองค์ว่า

ทรงทำความชั่วอันยิ่งใหญ่(๑๑) พร้อมกันนั้น ก็ได้ทรงทราบถึงพฤติกรรม

อันชั่วร้ายของพระเทวทัต ในวันปล่อยช้างนาฬาคิรี เพื่อปลงพระชนม์พระ

พุทธองค์ จึงได้ทรงเลิกคบค้าสมาคมกับพระเทวทัต ตั้งแต่นั้นมา แม้พระ

เทวทัตจะพยายามให้ทรงเลื่อมใสอีก ก็ไร้ผล(๑๒)

ณ ราตรีเพ็ญพระจันทร์เต็มดวงราตรีหนึ่ง พระองค์พร้อมด้วย

อำมาตย์ราชบริพารประทับนั่งบนปราสาทชั้นบน ขณะนั้นพระองค์ทรง

หารือกับเหล่าอำมาตย์ว่า ราตรีอันงดงามเช่นนี้ เราควรจะเข้าไปหาใครดี?

เหล่าอำมาตย์ได้กราบทูลให้เสด็จไปหาครูทั้ง ๖ พร้อมทั้งพรรณนาคุณของ

ครูทั้ง ๖ แต่ละคนถวายให้ทราบอย่างละเอียด แต่พระองค์ไม่พอพระทัย

ตรัสถามหมอชีวกโกมารภัจ ซึ่งนั่งนิ่งอยู่ ณ ที่นั่นว่า ทำไมนั่งนิ่งเสีย

หมอชีวกจึงกราบทูลให้เสด็จไปเฝ้าพระพุทธเจ้า แล้วได้พรรณนาพระคุณ

ของพระพุทธเจ้าถวายอย่างแจ่มแจ้ง พระองค์ทรงพอพระทัย จึงเสด็จไป

เฝ้าพระพุทธเจ้า ณ ที่ประทับในอัมพวันของหมอชีวกในคืนนั้น ครั้น

เสด็จเข้าไปใกล้อัมพวัน ก็ทรงหวาดหวั่น มีพระโลมาชูชันตรัสกับหมอ

ชีวกว่า "ชีวกะ ท่านไม่ได้ลวงเราหรือ ท่านไม่ได้หลอกเราหรือ ไม่ได้

ล่อเรามาให้ศัตรูหรือ ไฉนเล่าพระสงฆ์จำนวน ๑๒๕๐ รูป จึงไม่มีเสียง

จามเสียงกระแอม เพียงพึมพัมเลย," หมอชีวกกราบทูลว่าไม่ได้ลวง

ไม่ได้หลอก ไม่ได้ล่อพระองค์มาให้ศัตรู แล้วทูลเชิญเสด็จเข้าไปจนถึงที่

ประทับ ครั้นเสด็จไปถึง ก็ตรัสถามว่า องค์ไหนคือพระผู้มีพระภาคเจ้า?

หมอชีวกกราบทูลว่า องค์ที่ประทับนั่งพิงเสากลาง ผินพระพักตร์ไปทางทิศ

บูรพา ภิกษุสงฆ์นั่งแวดล้อมอยู่นั่นแหละ คือพระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อ

พระองค์ทอดพระเนตรเห็นภิกษุสงฆ์มีอาการสงบเช่นนั้น ได้ทรงเปล่ง

อุทานขึ้นว่า ขอให้อุทยภัททกุมารบุตรของเรา จึงมีความสงบอย่างพระสงฆ์

เดี๋ยวนี้ ครั้นประทับนั่งยังที่ควรแล้ว ได้ทูลถามพระพุทธองค์ว่า พระพุทธ

องค์ทรงบัญญัติสามัญญผลที่เห็นประจักษ์ในปัจจุบันเหมือนอย่างศิลป

ศาสตร์ทั้งหลายอื่นบ้างหรือไม่? และพร้อมกับทรงยอมรับว่า พระองค์

เคยเสด็จไปตรัสถามพวกครูทั้ง ๖ มาแล้ว ดังนั้นพระพุทธองค์จึงได้ตรัส

เทศนาสามัญญผลสูตรโปรดพระองค์(๑๓)

ครั้นจบพระธรรมเทศนา พระองค์ได้ชมเชยพระธรรมเทศนาของ

พระพุทธองค์ว่าแจ่มแจ้งชัดเจนดี แล้วทรงขอถึงพระพุทธ พระธรรม

พระสงฆ์ เป็นสรณะตลอดชีวิต เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูเสด็จกลับแล้ว

พระพุทธองค์ได้ตรัสกับพระภิกษุสงฆ์ว่า ถ้าพระเจ้าอชาตศัตรูไม่ทรงทำ

ปีตุฆาตแล้ว วันนี้จักได้สำเร็จเป็นพระโสดาบัน(๑๔)

นับจำเดิมแต่ให้ทรงสดับพระธรรมเทศนาจากพระพุทธองค์แล้ว

พระเจ้าอชาตศัตรูก็ทรงเคารพนับถือพระพุทธองค์อย่างมาก และเสด็จไป

ทูลถามปัญหาธรรมอยู่เสมอ(๑๕) แม้ในคราวที่เสด็จไปทำสงครามกับ

กษัตริย์ลิจฉวีแห่งแคว้นวัชชี ก็ยังตรัสใช้ให้วัสสการพราหมณ์ไปเฝ้าพระ

พุทธเจ้าและทูลให้ทรงพยากรณ์การทำสงครามครั้งนั้นด้วย(๑๖) เรื่องที่

แสดงว่าพระองค์ทรงมีความจงรักภักดีต่อพระพุทธองค์มีมาก เช่น ครั้ง

หนึ่งอุปก มัณฑิกาบุตร เข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าทูลถามปัญหา และได้โต้เถียง

กับพระพุทธองค์อย่างรุนแรง พระเจ้าอชาตศัตรูทรงทราบเข้าก็ทรง

กริ้วมาก(๑๗) และพระองค์ทรงศรัทธามาก ดังที่ท้าวสักกเทวราชตรัส

สรรเสริญไว้ว่า ในบรรดาปุถุชนด้วยกันแล้ว พระเจ้าอชาตศัตรูมีศรัทธา

กว่าใครหมด(๑๘)

หลังจากพระเจ้าพิมพิสารสวรรคตแล้วไม่นาน พระนางเวเทหิ

อัครมเหสีของพระเจ้าพิมพิสาร ก็ได้สิ้นพระชนม์ตามไปด้วย เพราะ

ทรงเศร้าโศกเสียพระทัย เมื่อข่าวการสิ้นพระชนม์ของพระนางเวเทหิ

ทราบไปถึงพระเจ้าปเสนทิโกศล ราชโอรสของพระเจ้ามหาโกศล ซึ่ง

เป็นพระเชษฐภาดาของพระนางเวเทหิ พระองค์ทรงเสียพระทัยมาก

จึงรับสั่งให้ริบบ้านกาสิกคาม ซึ่งพระเจ้ามหาโกศลทรงประทานแก่

พระนาง เพื่อเป็นค่าเครื่องประดับในคราวอภิเษกกับพระเจ้าพิมพิสาร

พระเจ้าอชาตศัตรูไม่ทรงยินยอมให้ จึงได้ทำสงครามกัน ในตอนแรก ๆ

พระเจ้าอชาตศัตรูได้รับชัยชนะถึง ๓ ครั้ง แต่ครั้งสุดท้ายพระเจ้าปเสนทิโกศล

ทรงปรึกษากับพระธนุคคหติสสเถระ ถึงอุบายที่จะได้มีชัยชนะ ในที่สุด

พระเจ้าปเสนทิโกศล ก็ทรงชนะและทรงจับพระเจ้าอชาตศัตรูได้ เพื่อจะมิ

ให้การสงครามมีขึ้นอีกในกาลข้างหน้า พระองค์จึงทรงยกพระนางวชิรา

ราชธิดาของพระองค์ ให้อภิเษกกับพระเจ้าอชาตศัตรูผู้เป็นพระนัดดา

พร้อมทั้งยกกาสิคามซึ่งเป็นชนวนสงครามครั้งนี้ ให้เป็นของขวัญแก่

พระนางวชิรา ด้วยเหตุนี้แคว้นทั้งสองคือ มคธ และโกศล จึงกลับมี

สัมพันธไมตรีต่อกันสืบมา(๑๘)

ต่อมาเมื่อพระเจ้าวิฑูฑกะ พระโอรสของพระเจ้าปเสนทิโกศล

ถูกทีฆการายนะ อำมาตย์ยุยงให้ชิงราชสมบัติจากพระบิดา และขึ้นครอง

ราชย์บัลลังก์พระเจ้าปเสนทิโกศล จึงเสด็จหนีไปยังแคว้นมคธ ด้วยทรง

ประสงค์จะขอความช่วยเหลือจากพระเจ้าอชาตศัตรู แต่ด้วยความเหน็จ

เหนื่อยเพราะเสด็จทางไกล และด้วยความร้อนแห่งแดดและลมจึงทำให้

พระองค์ต้องสวรรคตเสียที่ศาลาหน้าประตูพระนครราชคฤห์ ในเวลา

กลางคืน พระเจ้าอชาตศัตรูทรงจัดการปลงพระศพอย่างสมพระเกียรติ(๑๙)

เมื่อข่าวการปลงพระชนม์พระเจ้าพิมพิสาร ได้ทราบไปถึงพระเจ้า

จันฑปัชโชต กษัตริย์แห่งนครอุชเชนี พระสหายรักของพระเจ้าพิมพิสาร

(พระเจ้าพิมพิสารมีพระเทวีชาวนครอุชเชนีองค์หนึ่ง คือ พระนางปทุมวดี

พระมารดาของอภัยราชกุมาร)(๒๐) พระองค์ทรงกริ้วพระเจ้าอชาตศัตรู

มาก จึงทรงประกาศในท่ามกลางมุขอำมาตย์ของพระองค์ว่า เกี่ยวกับเรื่อง

นี้ พระองค์จักต้องแสดงให้ประจักษ์ว่าพระองค์ยังเป็นพระสหายของพระ

เจ้าพิมพิสารอยู่ พระเจ้าอชาตศัตรูทราบเช่นนั้นจึงทรงระแวง แล้วทรงสั่ง

ให้เตรียมการป้องกันพระนครไว้ แต่ไม่ปรากฏว่าได้ทำสงครามกัน

หรือไม่(๒๑)

ในมหาปรินิพพานสูตร(๒๒) ความตอนหนึ่งว่า เมื่อพระพุทธองค์

เสด็จไปถึงปาฏลิคาม ได้ทรงพบอำมาตย์ผู้ใหญ่ของพระเจ้าอชาตศัตรู ๒

คน คือ อำมาตย์สุนีธและวัสสการ ซึ่งพระเจ้าอชาตศัตรูรับสั่งให้ไปสร้าง

ปาฏลิคามเป็นเมืองหน้าด่าน เพื่อป้องกันข้าศึกจากแคว้นวัชชี พระพุทธ

องค์ทรงทำนายไว้ว่า นครนี้ต่อไปจักเจริญรุ่งเรือง เป็นศูนย์กลางของการ

ค้าขาย แต่จะมีภัย ๓ คือ อัคคีภัย อุทกภัย และภัยแต่การแตกสามัคคี

กัน ต่อมาปาฏลิคามนี้ได้เป็นเมืองหลวงของมคธ มีชื่อว่าปาฏลิบุตร

ในปีที่ ๘ แห่งรัชสมัยของพระเจ้าอชาตศัตรู(๒๓) พระพุทธองค์ได้

เสด็จดับขันธปรินิพพาน พวกอำมาตย์ทั้งหลายไม่กล้าทูลข่าวนี้แด่พระเจ้า

อชาตศัตรูในทันที เพราะเกรงว่าพระองค์จะทรงเสียพระทัยมากอันอาจจะ

เป็นภัยแก่พระองค์เอง จึงได้นำภาชนะจตุมธุรส ๓ ภาชนะมาถวายให้ทรง

บรรทมเพื่อเป็นอุบายป้องกันมิให้เกิดอันตรายแก่พระองค์ เมื่อพระองค์

ทรงบรรทมในภาชนะที่ ๑ พวกอำมาตย์จึงกราบทูลข่าวการปรินิพพานของ

พระพุทธเจ้า พอทรงทราบก็ถึงวิสัญญีภาพ เมื่อทรงฟื้นขึ้น อำมาตย์จึง

กราบทูลเชิญให้พระองค์ทรงบรรทมในภาชนะที่ ๒ และที่ ๓ ตามลำดับ

พร้อมกับทูลถวายรายงานการเสด็จดับขันธปรินิพพานของพระพุทธเจ้าให้

ทรงทราบจนละเอียด ตั้งแต่นั้นพระองค์ก็ทรงเศร้าเสียพระทัยมาก ทรง

รำพึงถึงพระคุณของพระพุทธองค์อยู่มิรู้วาย และได้เสด็จไปเยี่ยมสถานที่

ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธองค์(๒๔)

ต่อมา เมื่อมีการแบ่งพระบรมสารีริกธาตุกันที่เมืองกุสินารา พระ

องค์ก็ทรงส่งราชทูตไปรับส่วนแบ่งด้วย ครั้นได้มาแล้ว ก็ทรงจัดให้มีงาน

ฉลองสมโภชเป็นเวลาหลายวัน และอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุไปบรรจุ

ไว้ในพระสถูป(๒๕) เมื่อพระนครต่าง ๆ ที่ได้รับส่วนแบ่งได้อัญเชิญพระ

บรมสารีริกธาตุไปบรรจุไว้ในพระสถูปกันหมดแล้ว พระมหากัสสปเถระได้

พิจารณาเห็นว่าจะมีอันตรายเกิดขึ้นแก่พระบรมสารีริกะธาตุในกาลข้างหน้า

จึงทูลพระเจ้าอชาตศัตรูให้นำพระธาตุเหล่านั้นมาบรรจุรวมไว้ในพระนคร

ราชคฤห์ ทั้งหมดโดยพระเถระรับภาระไปอัญเชิญพระธาตุมา พระเจ้า

อชาตศัตรูทรงยินดีด้วย และได้ทรงบรรจุพระธาตุรวมไว้ในพระสถูปได้

สำเร็จ(๒๖)

หลังจากบรรจุพระบรมสารีริกธาตุแล้ว ๒ เดือน ก็ได้มีการทำปฐม

สังคายนา ซึ่งทำกันที่ถ้ำสัตตบรรณคูหา ข้างภูเขาเวภารบรรพต ใกล้นคร

ราชคฤห์ ฝ่ายสงฆ์มีพระมหากัสสปเถระเป็นประธาน พระเจ้าอชาตศัตรู

ทรงรับเป็นศาสนูปถัมมาก ทรงถวายความสะดวกแก่สงฆ์ทุกอย่าง ตั้งแต่

๋ซ่อมแซมเสนาสนะ จนกระทั่งถวายภัตตาหารแก่พระสงฆ์ที่ทำสังคายนา

จนเสร็จการทำสังคายนา ซึ่งเป็นเวลาถึง ๓ เดือน(๒๗)

พระเจ้าอชาตศัตรู ครองราชสมบัติมาได้ ๒๘ ปี(๒๘) ก็ถูกพระ

โอรสของพระองค์ คือ อุทยภัททะ ซึ่งประสูติในวันที่พระเจ้าพิมพิสาร

สวรรคตนั้น(๒๙) ปลงพระชนม์(๓๐) ชิงราชสมบัติเช่นเดียวกัน

เมื่อสวรรคตแล้ว พระองค์ได้ไปบังเกิดในโลหกุมภีนรก เสวย

ทุกขเวทนาในนรกนั้นเป็นเวลา ๖๐,๐๐๐ ปี ด้วยวิบากแห่งการกระทำ

ปีตุฆาต ต่อจากนั้นจักเกิดเป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า พระนามว่า

ชีวิตวิเสส(๓๑) (ยุ. สี. : วิทิตวิเสส; พ : วิชิตาวี)

๑. ที.อ. ๑/๑๗๔ ; ที. สีล. ๙/๖๑-๓

๒. ชา.อ. ๓/๓๑๗ ; ชา.อ. ๖/๓๓ ; ชา.อ. ๔/๓๗๙

๓.ม.อ. ๓/๑๐๓ ๔. ที.อ. ๑/๑๗๐ ; ชา.อ. ๔/๓๗๔

๕. ชา.อ. ๔/๓๗๙ ๖. ที.อ. ๑/๑๗๕ ; สํ.อ. ๑/๑๘๐

๗. ที.อ. ๑/๑๗๔ ๘. ที.อ. ๑/๑๗๑

๙. วิ. จุลฺล. ๗/๑๖๓-๔ ที.อ. ๑/๑๗๑-๔ ; ชา.อ. ๑/๒๗๙

ชา.อ. ๘/๑๐๔-๖ ; มงคล, ๑/๓๗-๔๑ ชา.อ. ๒/๔๑๐

สํ. นิทาน. ๑๖/๒๘๔ ๑๐. ที.อ. ๑/๑๗๔

๑๑. ที.อ. ๑/๑๗๗, ๒๙๔ ชา.อ. ๘/๑๐๕ ที. สีล. ๙/๑๑๒

๑๒. ชา.อ. ๓/๓๒๖ ๑๓. ที. สีล. ๙/๖๑-๑๑๓

ที.อ. ๑/๑๘๔-๙, ๒๙๔ ชา.อ. ๘/๑๐๕-๖

๑๔. ที. สีล. ๙/๑๑๓ ที.อ. ๓/๒๙๔ ๑๖. ที. มหา. ๑๐/๘๕-๙๐;

สํ. ๑๖/๓๑๖ ; องฺ. ๒๓/๑๗ ๑๗. องฺ. ๒๑/๒๔๗

๑๘. ชา.อ. ๔/๑๖๐-๑๖๒ ; สํ. ๑๕/๑๒๒-๔

๑๙. ธ.อ. ๓/๑๙-๒๐ ; ม.ม. ๑๓/๒๑

๒๐. เถรี.อ. -/๓๑-๓๒ ; ม.อ. ๓/๑๐๓

๒๑.ม. ๑๔/๘๙ ; ม.อ. ๓/๔๘๐ ๒๒. ที. มหา. ๑๐/๑๐๓-๖ ;

ที.อ. ๒/๑๘๑ ๒๓. มหาวํส -/๑๕ ๒๔. ที.อ. ๒/๒๗๔

๒๕. ที. มหา. ๑๐/๑๙๑ ; ที.อ. ๒/๒๗๕-๒๘๐

๒๖. ที.อ. ๒/๒๘๑-๒๙๓ ที. มหา. ๑๐/๑๙๑

๒๗. วินย.อ. ๑/๑๐-๑๑ ; ที.อ. ๑/๑๑

๒๘. มหาวํส. -/๑๕ ๒๙. ที.อ. ๑/๑๗๔

๓๐. มหาวํส -/๒๑ ๓๑. ที.อ. ๑/๔๙๖; ๑/๑๙๔-๕