ข้าพเจ้าได้ทำการย่อ กัมมัฏฐาน 40 อย่าง เพื่อให้สั้น เพื่อเป็นการเรียนรู้พื้นฐาน โดยอ้างอิ่งจากหนังสือ สมถทีปนีกถา จากคัมภิรืปกรวิเศษวิสุทธิมรรค ของพระพิมลธรรม วัดมหาธาตุท่าพระจันทร์  (ผมจะอธิบายเฉพาะที่บังเกิดฌานแบบสั้น)

           จริตบุคคลมี 6 ประเภท คือ
1. ราคจริตบุคคล                         กัมมัฏฐานที่เหมาะ  อสุภ 10 กายคตาสติ 1
2. โทสจริตบุคคล                        กัมมัฏฐานที่เหมาะ  พรหมวิหาร 4 วรรณกสิณ 4  (สีเขียว สืเหลือง สีแดง สีขาว)
3.โมหจริตบุคคล                         กัมมัฎฐานที่เหมาะ อานาปานสติ
4. สัทธาจริตบุคคล                      กัมมัฏฐานที่เหมาะ อนุสสติ 6
5. พุทธิจริตบุคคล                       กัมมัฏฐานที่เหมาะ  มรณาสติ  อุปสมานุสสติ จตุธาตุววัตถาน อาหารเรปฏิกูลสัญญา
6. วิตกจริตบุคคล                        กัมมัฎฐานที่เหมาะ อานาปานสติ
               กสิณ 6 ที่เหลือ และ อรุปปกรรมฐาน เหมาะกับทุกจริต

        ปลิโพธ 10 คือ เครื่องที่ทำให้กังวล 10 ประการ
1. อาวาสปลิโพธ       กังวลที่อยู่
2. กุลปลิโพธ              กังวลตระกูล
3. ลาภปลิโพธ           กังวลลาภสักการะ
4. คณปลิโพธ            กังวลหมู่คณะ
5. กัมมปลิโพธ          กังวลสิ่งที่ทำยังไม่เสร็จ
6. อัทธานปลิโพธ    กังวลการเดินทาง
7. ญาติปลิโพธ         กังวลญาติ
8. อาพาธปลิโพธ     กังวลโรคภัยไข้เจ็บ
9. คันถปลิโพธ         กังวลการเล่าเรียน
10. อิทธิปลิโพธ         กังวลการแสดงอิทธิฤทธิ์

กัมมัฏฐานที่ถึงเพียงอุปจารฌาน มี
       1. พุทธานุสสติ                         ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้า
       2. ธัมมานุสสติ                          ระลึกถึงคุณพระธรรม
       3. สังฆานุสสติ                         ระลึกถึงคุณพระสงฆ์ 
       4. สีลานุสสติ                            ระลึกถึงศีลของตน
       5. จาคานุสสติ                           ระลึกถึงทานที่บริจาคแล้ว
       6. เทวตานุสสติ                        ระลึกถึงคุณธรรมให้เป็นเทวดา
       7. มรณานุสสติ                         ระสึกถึงความตาย
       8. อุปสมานุสสติ                      ระลึกถึงนิพพานที่ดับทุกข์ทั้งปวง
       9. จตุธาตุววัตถาน                    กำหนดแยกตนออกเป็นธาตุ 4
    10. อาหาเรปฏิกูลสัญญา       หมายรู้ในอาหารเป็นน่าเกลียด

กัมมัฏฐานที่ถึงเพียงฌาน 1 ปฐมฌาน มี

อสุภ 10
กายคตสติ 1

กัมมัฏฐานที่ถึงเพียงฌาน 3  มี
            พรมวิหาร 3   เมตตา  กรุณา  มุทิตา

กัมมัฏฐานที่ถึงฌาน   4  มี

กสิณ 10
อานาปานสติ
อุเบกขา

กัมมัฏฐาน ที่ควรขยายนิมิต มี
             กสิณ 10

กัมมัฏฐาน ที่ไม่ควรขยายนิมิต มี
             คือกรรมฐานที่เหลือทั้งหมด

กัมมัฏฐานที่มีอารมณ์เป็นปฏิภาคนิมิต มี

กระสิณ 10
อสุภ 10
อานาปานสติ 1
กายคตาสติ 1

 กัมมัฏฐานที่เหลือไม่เป็นปฏิภาคนิมิต

ส่วนกัมมัฏฐาน ที่มีอัปปนาเกิน ฌาน 4 ได้แก่

1. อากาสานัญจยาตนะ           อากาศไม่มีที่สุด         (ฌาน 5)
2. วิญญานัญจายตนะ              วิญญาณไม่มีที่สุด     (ฌาน 6)
3. อากิญจัญยายตนะ                ความไม่มีอะไร         (ฌาน 7)
4. เนวสัญญานาสัญญาตนะ   มีสัญญาก็ไม่ใช่ไม่มีก็ไม่ใช่   (ฌาน 8 หรือ สมาบัต 8 )

                                                         กลับหน้าแรก